نقد انیمیشن فهرست مقدس
امروزه صنعت انیمیشن سازی در دنیا کارکردی چندگانه دارد. از طرفی انتقال مفاهیم به وسیله انیمیشن‌ها به دلیل عدم حضور بازیگر و خلاقیت‌های فردی بازیگران به عنوان چهره‌های جذاب قاب نقره‌ای، به مراتب سخت‌تر از یک فیلم سینمایی است و از طرف دیگر انتقال مفاهیم توسط یک انیمیشن مرغوب و دسته اول به مخاطبان، بسیار نرم‌تر به اذهان آنان صورت می‌پذیرد. ضمن اینکه مخاطبان یک انیمیشن سینمایی نه لزوما کودکان، که طیف گسترده‌ای از سنین مختلف هستند که هر کدام می‌توانند با وجهی از یک انیمیشن جذاب، همراه شوند. از این روست که امروزه این خلاقیت است که حرف اول را در میان انیمیشن‌های ساخته شده توسط پیشگامان عمدتا غربی این صنعت می‌زند. خلاقیتی که در سرتاسر یک انیمیشن، چه در فرم و چه در محتوای ارائه شده به چشم می‌خورد و نمونه‌های آن را به وفور می‌توان هر ساله در انیمیشن‌های ساخته شده توسط کمپانی‌های بزرگ هالیوودی مشاهده کرد.
در ایران اما متاسفانه این بخش پر اهمیت از سینما سالیان سال با بی‌توجهی‌های فراوان روبه‌رو شده، به نحوی که تا همین یک سال قبل، شنیدن نام انیمیشن ایرانی، تنها آثاری با کیفیت نازل را به ذهن متبادر می‌کرد. اما پس از اینکه انیمیشن موفق «شاهزاده روم» با تکیه بر داستانی دینی توانست علاوه بر ارتقای سطح توقعات از انیمیشن ایرانی، در جمع پنج فیلم پرفروش سال ۹۴ سینمای ایران قرار گیرد، امسال انیمیشن «فهرست مقدس» محصول خانه انیمیشن سازمان هنری رسانه ای اوج و به کارگردانی محمد امین همدانی توانسته ثابت کند موفقیت «شاهزاده روم» اتفاقی نبوده و صنعت انیمیشن‌سازی ایران در مسیری رو به پیشرفت قرار گرفته است.
یک قدمِ رو به جلو
داستان «فهرست مقدس» در رابطه با قصه‌ای قرآنی درباره «اصحاب اخدود» است که سرگذشت آن‌ها در آیات ۱الی۸ سوره بروج بیان شده است. اصحاب اخدود در زمانی حدود یک قرن پیش از ظهور اسلام، در شهر نجران، جایی در حوالی مرز عربستان و یمن زندگی می‌کرده‌اند و به دعوت پیامبری با نام «فیمون»، به دین مسیحیت روی می‌آورند اما پس از آن‌که با تهدید پادشاه یهودیِ آن منطقه با نام «ذونواس» حاضر به روی گرداندن از دین خود نمی‌شوند، توسط وی در آتشی هولناک در دره اخدود سوزانده می‌شوند.
رفتن به سمت روایتِ داستانی با موضوعی قرآنی که با توجه به شباهت قصه‌اش با هولوکاست مورد ادعای یهودیان با این تفاوت که این بار یهودیان پیروان دیگر ادیان را در آتش می‌سوزانند؛ به نوبه خود موضوعی استراتژیک محسوب می‌شود و پرداختن به آن ارزشمند است. اما علاوه بر این انتخاب قصه درست از بعد استراتژیک، «فهرست مقدس» نکات مثبت و قابل تامل دیگری هم دارد که از آن‌ها می‌توان به کیفیت فنی بالای این اثر اشاره کرد به نحوی که در زمینه شخصیت‌پردازی و خلق کاراکتر می‌توان این انیمیشن را بهترین اثر ساخته شده در سینمای ایران تاکنون نامید.
سازندگان «فهرست مقدس» در فیلمشان برای خلق شخصیت، دست به کاری هوشمندانه و نوآورانه زده و شخصیت‌های قصه فیلمشان را با توجه به خلق و خویشان، به شکل حیواناتی با آن خلقیات، تصویرسازی نموده‌اند. در این میان شخصیت‌های مثبت داستان به شکل حیواناتی مانند شتر و اسب و شخصیت‌های منفی ماجرا به شکل حیواناتی همچون مار و بوزینه به تصویر درآمده‌اند. همچنین استفاده از عوامل فنی کاملا حرفه‌ای و توجه بالا به کیفیت صداگذاری اثر که از بخش‌های بسیار مهم یک انیمیشن محسوب می‌شود، موجب شده از این لحاظ هم «فهرست مقدس» یک سر و گردن بالاتر از همتایانش قرار گیرد.
وقتی در فیلمنامه درجا میزنیم!
اما در کنار همه وجوه مثبت «فهرست مقدس» در ابعاد فنی و انتخاب سوژه مناسب، این اثر از یک ضعف بزرگ رنج می‌برد و آن ضعف همانند بسیاری دیگر از آثار سینمای ایران، ضعف در فیلمنامه است. مشکل اصلیِ فیلمنامه «فهرست مقدس» این است که معلوم نیست فیلمنامه اثر برای چه رنج سنی نوشته شده و در بسیاری از قسمت‌های کار به نظر می‌رسد که سازندگان اثر به طور کل فراموش کرده‌اند مخاطبین اصلی اثرشان باید کودکان و نوجوانان ایران (یا جهان) باشد نه بزرگسالان!
این درست که در تمام دنیا مخاطبین یک انیمیشن در کودکان و نوجوانان خلاصه نشده و طیف‌های سنی مختلف از دیدن یک انیمیشن لذت می‌برند، اما نباید فراموش کرد که مخاطبین اصلی و هدف انیمیشن کودکان هستند و نه پدران و مادران آن‌ها. اما «فهرست مقدس» به دلیل داستان ثقیل و برخی صحنه‌های خشونت‌آمیزش مشخص است که اساسا نه برای کودکان ساخته شده و نه کودکان می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند.
این البته مشکل کل سینمای ایران است و تنها منحصر به این فیلم نیست، اما بدون شک می‌شد که با کمی خلاقیت و صبر و حوصله بیشتر در نگارش فیلمنامه، همین داستان را در قالبی نرم‌تر به تصویر درآورد و تمام خشونت‌های قصه را در لایه نخست آن نمایش نداد. کاری که در انیمیشن «شاهزاده روم» به درستی انجام شده بود و در کنار به نمایش درآوردن صحنه‌های جنگ و ظلم خلفای عباسی به امامان معصوم، با خلق شخصیت‌های کودک و نوجوانی همچون «قاسم» و یا شخصیت‌های فانتزی همچون پروانه توانست با مخاطبین اصلی انیمیشن نیز رابطه‌ای درست برقرار کند و حاصل آن استقبال بی‌سابقه از این اثر بود.
در نهایت می‌توان گفت «فهرست مقدس» یک انیمیشن درخشان از بُعد فنی با سوژه‌ای استراتژیک است که البته برای نمایش در سطح عام نیازمند رعایت شدن محدودیت‌های سنی است.
نقد انیمیشن فهرست مقدس نقد انیمیشن فهرست مقدس نقد انیمیشن فهرست مقدس نقد انیمیشن فهرست مقدس نقد انیمیشن فهرست مقدس نقد انیمیشن فهرست مقدس نقد انیمیشن فهرست مقدس نقد انیمیشن فهرست مقدس
